Σε τι διαφέρουν οι σύνθετες λέξεις από τα “χαλαρά σύνθετα”;
Σε προηγούμενο κείμενο αναφέρθηκα επιγραμματικά στα “χαλαρά σύνθετα”. Πλέον, ήρθε η ώρα να μάθουμε περισσότερα και να εξηγήσω τη χρήση τους στην καθημερινότητα. Συνήθως, οι φυσικοί ομιλητές δεν ασχολούνται συστηματικά με την εξερεύνηση της γλώσσας. Όμως, αρκετοί δείχνουν ενδιαφέρον, όταν μαθαίνουν καινούριες γλωσσικές πληροφορίες. Τέτοια πληροφορία είναι τα “χαλαρά σύνθετα”. Αυτά αποτελούν μια κατηγορία σύνθετων λέξεων όχι, όμως με την στενή έννοια του όρου. Για παράδειγμα, μια σύνθετη λέξη είναι ο χιονάνθρωπος. Με αυτή τη λογική μπορούμε, επίσης, να πούμε: σπιρτόκουτο, ανθόκηπος κτλ.
Οι σύνθετες λέξεις αποτελούνται από δύο ξεχωριστές λέξεις που ενώνονται σε μία και εκφράζουν ένα νόημα. Τέτοια σύνθετα είναι τα εξής: λεμονόκουπα, μαχαιροπίρουνο, καρεκλοπόδαρο, μπλουζοφόρεμα κτλ.
Παραδείγματα “χαλαρών συνθέτων”
Ωστόσο, πώς θα εκφράσουμε με μία έννοια το παιδί που είναι ταλαντούχο και αποτελεί φαινόμενο για την ηλικία του; Εδώ έρχεται να βγάλει τον φυσικό ομιλητή από την δύσκολη θέση, η χρήση της χαλαρής σύνδεσης δύο λέξεων. Οι λέξεις αυτές “έλκονται”, αν και φαινομενικά μοιάζουν ασύνδετες. Κατά συνέπεια, συνθέτουν μια έννοια εκφρασμένη με έναν ιδιαίτερο τρόπο. Tο “παιδί – θαύμα” εκφράζει αυτή την περίφραση με όσο το δυνατόν λιγότερες λέξεις. Φυσικά, είναι πιο εύκολο να πούμε ότι αγοράσαμε έναν καναπέ – κρεβάτι. Αντιθέτως, είναι επικοινωνιακά πιο δύσχρηστο το να πούμε πως αγοράσαμε ένα έπιπλο που εκτός από καναπές χρησιμεύει και ως κρεβάτι.
Χρησιμοποιώντας τα χαλαρά σύνθετα κερδίζουμε χρόνο στην ομιλία και επιτυγχάνουμε το σκοπό της επικοινωνίας επιλέγοντας λιγότερες λέξεις.
Οι κατηγορίες των “χαλαρών συνθέτων”
Από μελέτες των ελληνικών “χαλαρών συνθέτων” διακρίνουμε 3 κατηγορίες οι οποίες είναι:
- Ουσιαστικό στην ονομαστική + ουσιαστικό στην ονομαστική [με ή χωρίς παύλα/ενωτικό]
- ψυγείο – καταψύκτης
- καναπές – κρεβάτι
- Επίθετο στην ονομαστική + ουσιαστικό στην ονομαστική
- ψυχρός πόλεμος
- κινητό τηλέφωνο
- Ουσιαστικό στην ονομαστική + επίθετο στην γενική
- πεδίο μάχης
- θέση ισχύος
Όπως είναι λογικό, τα “χαλαρά σύνθετα” έχουν και κλίση. Όταν βρεθούν σε μια νοηματική πρόταση, προσαρμόζονται αναλόγως και ακολουθούν τους γραμματικούς κανόνες της γλώσσας. Επί παραδείγματι, στην πρόταση “Εσύ ξεπέρασες τις κόκκινες γραμμές μου.”, παρατηρούμε πως το χαλαρό σύνθετο “κόκκινη γραμμή” μπήκε από τον ομιλητή στον πληθυντικό αριθμό και σε πτώση αιτιατική.
Challenge με τα “χαλαρά σύνθετα”
Τέλος, σε προτρέπω να ασχοληθείς με τα χαλαρά σύνθετα. Σε παροτρύνω, εάν το επιθυμείς,
- να σκεφτείς κάποια σύνθετα που χρησιμοποιούμε,
- να ψάξεις σε βιβλία, εφημερίδες, διαδίκτυο κτλ. να βρεις σύνθετες λέξεις
- να τις συγκεντρώσεις σε λίστα,
- να τις χωρίσεις σε σύνθετες και “χαλαρά σύνθετα”,
- να τα γράψεις σε σχόλιο κάτω από την συγκεκριμένη ανάρτηση.
θα είναι καλό να βρεις τουλάχιστον 3 παραδείγματα. Κατ’ επέκταση, θα μάθεις να χρησιμοποιείς πιο συχνά τα σύνθετα. Θα είναι πιο εύκολο να τα αναγνωρίζεις στη ροή του λόγου. Με τον τρόπο αυτό, θα ωφελήσεις να γίνουν πιο γνωστά στο ευρύ κοινό τα χαλαρά σύνθετα. Για να σε βοηθήσω, σου παραθέτω μια λίστα με παραδείγματα. Στοιχηματίζω πως θα εκπλαγείς με το πλήθος των χαλαρών συνθέτων που θα συναντήσεις!
Η ελληνική γλώσσα είναι πολύ δημιουργική. Προσωπικά, μόλις ξεκίνησα να ασχολούμαι με το φαινόμενο, αποκαλύφθηκε ένας νέος κόσμος μπροστά στα μάτια μου! Τα χαλαρά σύνθετα εμφανίζονται συχνά στην καθημερινή γλώσσα. Παρόλο που με μια πρώτη ανάγνωση, νομίζεις ότι αφορά μόνο την επιστήμη της γλωσσολογίας. Για αυτό, σε προτρέπω να εξερευνήσεις και εσύ τον “μαγικό κόσμο” της ελληνικής γλώσσας.
Σε επόμενο άρθρο θα αναφερθώ στη χρησιμότητα της διδασκαλίας του φαινομένου στα σχολεία. Επιπλέον, θα γίνει αναφορά στον τρόπο που μπορούν να προσεγγίσουν τα χαλαρά σύνθετα, οι γονείς με τα παιδιά τους μέσα από το παιχνίδι. Μείνετε συντονισμένοι!
